Księga wychodzenia za dnia. Tajemnice egipskiej Księgi Umarłych – recenzja

Księga wychodzenia za dnia. Tajemnice egipskiej Księgi Umarłych. To jedna z pierwszych i zdecydowanie najlepszych pozycji książkowych, kierowanych do szerszego grona czytelników, która mocno przybliża wieloznaczność Egipskiej Księgi Umarłych. Publikacja wydania pierwotnie w 2009 roku, szybko zyskała uznanie wielu miłośników tematu, znikając błyskawicznie z półek księgarni. Od dłuższego czasu jej nabycie wiązało się z dość dużymi trudnościami. Na całe szczęście w tym roku nakładem Państwowego Instytutu Wydawniczego na rynku pojawiło się wydanie drugie rozszerzone, dając tym samym ponowną możliwość wzbogacenia swojej domowej biblioteczki o tenże tytuł.

Na samym wstępie warto określić, czym tak naprawdę jest wspomniana Księga Umarłych. Co prawda wiedza ta, jest pewnie doskonale znana dla zaintrygowanych tematem, być może jednak ogólny zarys tematyki, zainteresuje również mniej obeznanych czytelników, będących jednocześnie pasjonatami historii. Tak więc wspomniana księga to w dużym uproszczeniu staroegipski zbiór tekstów magicznych, modlitw, pieśni i obrzędów, które miały ułatwić zmarłemu przejście do świata niematerialnego. Cały zbiór składa się z prawie 200 rozdziałów, ciągle naukowcy jednak odkrywają nowe pisma, tym samym powiększając ogólną objętość tekstu.

Recenzowana publikacja autorstwa cenionego egiptologa Mirosława Barwika, tak jak zostało to już wspominane we wstępie to głęboka analiza tekstów zawartych we wspomnianej księdze, dając tym samym przeciętnemu czytelnikowi szansę zapoznania się z obrzędami pogrzebowymi starożytnych Egipcjan i ich ogromną duchowością.

„Oto zbliża się godny pochówek w pokoju, gdy wypełniło się 70 dni w twojej sali balsamowania i zostałeś umieszczony na łożu (pogrzebowym) ciągniętym przez młode byki. Drogę polewa się mlekiem aż do momentu, gdy znajdziesz się u wejścia do swego grobu. Dzieci twoich dzieci zgromadziły się razem, opłakując (cię) w swych miłujących sercach. Kapłan-lektor otwiera twoje usta, a kapłan sem dokonuje twojego oczyszczenia. Horus wygładza dla ciebie twoje usta, otwiera dla ciebie twoje oczy i twoje uszy(…)”

Publikację można podzielić na trzy zasadnicze części. Na początek na odbiorcę czeka naprawdę solidny wstęp przybliżający Księgę Umarłych w kontekście kulturowym, klimatycznym, społecznym, jak i duchowym. Przedstawiona zostaje tutaj złożoność egipskich wierzeń, ogólna religijność czy sposób myślenia o zmarłych/zaświatach/bogach. Autor stara się pokazać jak wielkie duchowe znaczenie dla przeciętnego człowieka z tamtych terenów, miał proces „pochówku”. Opisuje on tutaj również, między innymi sposób jak Egipcjanie rozumieli nieśmiertelność duszy, wykazuje pewne podobieństwa z wierzeniami innych ludów, czy cały kontekst etnologiczny tego zagadnienia. Pewną część tekstu poświęca on również próbie zapoznanie odbiorcy z różnymi wersjami Księgi Umarłych, która nigdy nie była tekstem jednolitym i pozwalała na dość szeroką interpretację (zależnie od czasu czy miejsca pochodzenia). Na trzydziestu jeden stronach twórca stara się zawrzeć solidną dawkę podstawowej wiedzy, która ma ułatwić czytelnikowi odbiór kolejnych bardziej złożonych rozdziałów. Śmiało można napisać, że wstęp robi tutaj naprawdę kawał solidnej pracy i bez niego „czytelność” zabranej tutaj wiedzy byłaby znacznie mniejsza.

Kolejna część to siedemnaście rozdziałów poświęconych najważniejszym elementom Księgi Umarłych. Mirosław Barwik prowadzi tutaj czytelnika przez cały proces pochówki i związanych z tym obrzędów. Począwszy od dnia pogrzebu, przez przeróżne ceremonie, traktaty teologiczne, przemiany pośmiertne, sąd nad zmarłym, ochronę magiczną przed bytami niematerialnymi, kończąc na prezentacji mapy krainy umarłych czy Staroegipskiej „mandali”. Poszczególne rozdziały składają się z przetłumaczonych fragmentów staroegipskich tekstów i głębszej analizy ich treści przez autora. Całość dopełniają tutaj zdjęcia czy rysunki pokazujące niektóre papirusy, wyobrażenia bóstw/rytuałów, czy zachowane do czasów współczesnych inskrypcje na grobowcach. Oczywiście cała zawarta w tej części książki treść, nie wyczerpuje w całości poruszanej tematyki, nie zmienia to jednak faktu, że mamy tutaj do czynienia z naprawdę solidną porcją wiedzy, która wzbogaci umysły każdego czytelnika zainteresowanego tematyką.

„Bądź pozdrowiony, Byku Krainy Zachodniej ‒ rzecze Tot do króla wieczności. Jestem wielkim bogiem, obrońcą. Walczyłem dla ciebie. Jestem jednym z tych bogów Trybunału, którzy usprawiedliwili Ozyrysa wobec jego wrogów w dniu sądu. Należę do twoich poddanych, Ozyrysie. Jestem jednym z tych bogów zrodzonych przez Nut, którzy zabijają wrogów Ozyrysa i którzy uwięzili buntujących się przeciwko niemu (…)”

Trzecia i ostatnia część publikacji to przetłumaczone (z autorskimi adnotacjami) archeologiczne znaleziska: papirus Księgi Umarłych należący do „Boskiego ojca” Juja; Księga Umarłych pani Tuju czy całun Hatneferet, matki Senmuta. Zdecydowanie będzie to najcięższy w odbiorze fragment publikacji, stanowiący jednak tutaj raczej rolę dodatku.

Jeśli chodzi o merytoryczny aspekt książki, to stoi on na naprawdę bardzo wysokim poziomie (nie mogło być inaczej, biorąc pod uwagę autora). Niewiele złego można również napisać na temat książki w kontekście techniczno-wydawniczym. Autor zachowuje naukowy charakter publikacji, jednocześnie stara się zastosować taki styl pisania, aby był on przejrzysty dla każdego. Całość jest przestępna, należy jednak pamiętać, że jest to pozycja zaliczana do grona książek popularnonaukowych, nie będzie ona więc nazbyt łatwa w odbiorze (szczególnie będzie to dotyczyć tłumaczonych tekstów, ze względu na ich formę). Jedyne, do czego muszą się tutaj przeczepić to dziwny pomysł, umieszczenia przypisów na samym końcu publikacji. Konieczność przeskakiwania co jakiś czas na sam koniec książki jest trochę „uciążliwe”.

Księga wychodzenia za dnia. Tajemnice egipskiej Księgi Umarłych to naprawdę kawał solidnej pracy autora. Pozycja, która zdecydowanie powinna znaleźć się w posiadaniu każdego miłośnika historii, który chciałby poznać sakralno-duchowy aspekt starożytnego Egiptu.

Dziękuję Państwowemu Instytutowi Wydawniczemu za udostępnienie egzemplarza do recenzji.